Sách hay: Từ quá khứ, nhìn hiện tại, ngẫm tương lai

Giọng văn lặng lẽ nhưng khác biệt

Ở độ tuổi mà đã quá lớn để được công nhận là nhà văn trẻ nhưng cũng không hợp với nhãn "gạo cội", qua hai tập truyện ngắn, Lê Khải Việt xuất hiện trên văn đàn một cách lặng lẽ nhưng có sức nặng. Gắn mình với địa hạt truyện ngắn, Chuyến bay tháng Ba ra mắt năm 2021 tuy viết về một chủ đề không mấy xa lạ là chiến tranh, thế nhưng độc giả lại nhìn thấy được những sự đổi mới, khác xa thế hệ đi trước họ từng đọc qua.

Nhã Nam

Trong nhà văn này có thể thấy được rất nhiều lớp lang chồng chéo lên nhau. Là một người yêu thích lịch sử, Lê Khải Việt luôn cố gắng xem xét những gì đã từng xảy ra một cách đa chiều. Và có lẽ trong chính thực hành đấy mà như anh nói "sử liệu và những góc nhìn khác nhau chất chồng và quá tải bên trong, và đến một lúc mình thấy cần phải viết ra". Không chỉ cảm hứng đến từ lịch sử, mà nghệ thuật viết cũng là một điểm nổi trội ở Lê Khải Việt, gợi nhắc đến những bậc thầy văn chương giàu tính sáng tạo mà cá nhân anh chịu nhiều ảnh hưởng như Ray Bradbury hay Franz Kafka.

Ở Khi trẻ người ta nghĩ khác, vẫn có thể thấy rất nhiều đặc trưng của tác giả này. Đó là những mẩu truyện lấy đề tài chiến tranh như Bí ẩn câu chuyện thung lũng, Thành phố miền cao nguyên có các nhân vật và cách dẫn truyện tương đồng với Nước đen trong Chuyến bay tháng Ba trước đó. Ngoài ra thì nghệ thuật viết cũng thêm sáng tạo, để những tưởng tượng trong Căn phòng, Đấu tranh... rồi sẽ trở lại trong Đêm nhạc trên cao nguyên hay Những ghi chép về một thành phố. Có thể thấy rằng với hai tập truyện, Lê Khải Việt đã bắt được mạch của hình thức truyện ngắn, từ đó tạo ra bầu sinh quyển riêng của bản thân mình.

Tuy vậy anh không ngừng lại mà đã mang đến những trải nghiệm mới và đầy hấp dẫn. Trong tập truyện này, yếu tố sử liệu được anh sử dụng không còn quanh quẩn ở lịch sử dân tộc, mà đã rộng hơn như các tác phẩm phái sinh khởi nguồn từ thần thoại, huyền thoại cũng như niềm tin, tín ngưỡng dân gian... Có thể kể đến thần thoại Hy Lạp trong Những vị thần và chuyện xảy ra bên kia thảo nguyên, quan niệm độc đáo của người Jarai trong Cuộc săn giữa rừng hay những nữ chiến binh Amazon đi từ thần thoại ra đời thường trong Cô gái khiến tôi quang hợp...

Nhiều chiều kích thời gian

Một điểm cũng rất khác nữa là Lê Khải Việt đã đến gần hơn với những chiều kích thời gian. Chẳng hạn trong truyện Máy chiếu, một vị diễn giả bỗng dưng cảm thấy một sự ánh xạ giữa không gian của hàng nghìn thính giả nơi ông diễn thuyết với chốn mà rất có thể là bối cảnh cho dụ ngôn hang động của Plato. Điều này cho thấy thời gian là một vòng lặp, và với Lê Khải Việt, ngay cả quá khứ cũng có giá trị cho chính những gì vẫn đang diễn ra, và sẽ tiếp diễn cho đến sau này.

NVCC

Do đó không thể không thấy những sự bắt cặp vô cùng tinh tế trong những truyện ngắn. Chẳng hạn như trong Những vị thần và chuyện xảy ra bên kia thảo nguyên, tác giả đã tưởng tượng cuộc sống con người trước khi có các vị thần trên đỉnh Olympic ngự trị. Ở đó một khi không phải vâng sợ và thờ phụng ai, thì con người ta trở nên thanh xuân, nhân từ và đầy trong sáng. Thế nhưng khi loài đầu người mình ngựa mang tính huyền thoại xuất hiện rồi đến vai trò chi phối của các vị thần thì vẻ đẹp ấy đã không còn nữa…

Xuất phát từ bài học ấy, Lê Khải Việt mang nó vào hiện tại, để như trong truyện Cơn giận của một người đàn ông, hiện thực trong những ngày này như được trở lại, khi người đàn ông dù có rất nhiều gia sản thì vẫn căm ghét hai mẹ con nhà nghèo nọ vì ánh mắt bình thản mà họ sở hữu, vì sự hạnh phúc của người mẹ và tình yêu thương đến từ người con. Chính hiện thực ấy rồi cũng xuất hiện trong những người trẻ như truyện ngắn được chọn làm tựa, khi mà bầu trời trong xanh cũng gây bất an, không khí trong lành vẫn cần khói bụi... Từ đó bài học dấn thân và vượt qua những thất bại ban đầu cũng được gửi gắm.

Bước khỏi điều này, tác giả cũng biến nó thành những sự hư cấu có nhiều sáng tạo. Chẳng hạn Những ghi chép về một thành phố đi từ biến đổi một đô thị với máy móc cơ học rồi đến giai đoạn trí tuệ nhân tạo. Ngày càng phát triển thì thị dân nơi đó lại sợ ánh sáng hơn sợ khói bụi... Những ý tưởng này gợi nhắc đến một thế giới phản địa đàng đen tối, nhưng đó cũng là sự thật vẫn đang diễn ra như trong Quy trình, khi con người đánh mất nhân tính và chỉ hoạt động như những cỗ máy tuân theo từng bước.

Có thể thấy rằng với Khi trẻ người ta nghĩ khác, Lê Khải Việt không chỉ "nâng cấp" ngòi bút của mình để trở nên độc đáo trong nghệ thuật viết cũng như khai phá muôn mặt vấn đề, mà còn gợi nhắc đến bài học quá khứ giờ đã trở thành câu chuyện nhân sinh. Một khi nhân loại không kịp nhận ra thì nhiều khả năng nó sẽ xuất hiện trong tương lai gần.