Từ tranh luận bài khảo sát lớp 6 Trần Đại Nghĩa: 'And', 'or' khác nhau thế nào?

Sau khi Sở GD-ĐT TP.HCM công bố đề và đáp án của bài khảo sát lớp 6 Trần Đại Nghĩa, một phụ huynh đã cho rằng đáp án câu số 16 phần trắc nghiệm không chính xác. Cụ thể, câu này có 4 lựa chọn là A.4, B.5, C.10, D.11, với đáp án được công bố là C.10 (tức 10 cách đổi) dựa trên nội dung sau:

"Tâm wants to change one 10.000 đồng banknote to 1.000 đồng, 2.000 đồng and 5.000 đồng banknotes. How many possible way are there to make this change?" (Tạm dịch: Tâm muốn đổi 1 tờ 10.000 đồng thành các tờ 1.000 đồng, 2.000 đồng và 5.000 đồng. Hỏi có bao nhiêu cách đổi?).

Phụ huynh cho rằng, câu hỏi dùng dấu phẩy cùng chữ 'and' (và) nên cách đổi phải có tất cả các tờ mệnh giá 1.000, 2.000, 5.000 đồng xuất hiện. Với yêu cầu này thì chỉ có 2 cách. Nếu dùng chữ 'or' (hoặc), tức 1.000 hoặc 2.000 hoặc 5.000 đồng thì mới ra 10 cách đổi như đáp án đưa ra. Nhiều giáo viên cũng đồng tình với cách lý giải này.

Sở GD-ĐT TP.HCM

'And' tổng hợp, 'or' tổ hợp?

Từ vấn đề trên, các chuyên gia cũng lý giải thêm về cách dùng liên từ "and" và "or". Thạc sĩ Nguyễn Thị Kiều My, giáo viên luyện thi tại MIA IELTS, cho biết trong ngôn ngữ liệt kê ở câu hỏi gây tranh luận, đề thi nếu dùng "and" sẽ mang nghĩa tổng hợp tất cả loại mệnh giá được đề cập. Trong khi đó, "or" có dụng ý tổ hợp nhiều loại, chẳng hạn như tổ hợp các tờ 1.000 và 2.000 đồng hay cả 3 loại mệnh giá.

Một điểm đáng lưu ý trong ngôn ngữ liệt kê là dấu phẩy, theo thạc sĩ My. Cụ thể, khi liệt kê từ 3 sự vật hoặc sự việc trong câu, người viết cần dùng dấu phẩy ngay sau các thành phần được liệt kê, trong đó có "serial comma" (dấu phẩy cuối trong chuỗi liệt kê, trước chữ "and"), ví dụ "A, B, và C" thay vì "A, B và C" như cách viết thông thường trong tiếng Việt.

"Nếu không dùng 'serial comma'. người đọc dễ hiểu nhầm 'B và C' là thành phần không tách rời, như tờ 2.000 đồng và 5.000 đồng phải đi chung với nhau chứ không là 2 thành phần độc lập", nữ giáo viên lý giải.

NHẬT THỊNH

Anh Võ Duy Tân, đang học thạc sĩ ngành giảng dạy tiếng Anh tại ĐH Khoa học và công nghệ quốc lập Cao Hùng (Đài Loan), cho biết khi sử dụng "and" trong một tuyên bố, cả 2 điều kiện phải đúng để tuyên bố đó đúng. Nếu một trong 2 điều kiện sai, tuyên bố sẽ sai. Còn khi dùng 'or', chỉ cần một trong các điều kiện đúng, tuyên bố sẽ đúng. Nếu tất cả các điều kiện sai, tuyên bố mới trở thành sai.

"Như vậy, 'and' được dùng khi muốn kết hợp nhiều điều kiện hoặc yêu cầu cần phải đúng cùng một lúc, còn 'or' xuất hiện khi muốn tạo ra lựa chọn hoặc tùy chọn. Việc sử dụng 'and' và 'or' nhìn chung phụ thuộc vào ngữ cảnh và mục đích của câu tuyên bố. Và trong đời thường hay trong ngôn ngữ học cũng đều được hiểu theo cách lý giải này", anh Tân chia sẻ.

'And'/'or' trong toán và trong ngôn ngữ như nhau?

Thạc sĩ Nguyễn Nhật Quang, Trưởng khoa Ngoại ngữ-Hợp tác quốc tế Trường CĐ Nova (TP.HCM), cho rằng ý nghĩa của "and" trong ngôn ngữ và trong toán học là như nhau, và điều này tương tự với "or". "Riêng trong liệt kê, khi dùng 'and', ta sẽ hiểu tất cả yếu tố phải đồng hiện, còn 'or' thì chỉ chọn một trong nhiều yếu tố", thầy Quang nhấn mạnh.

NHẬT THỊNH

Thạc sĩ Quang lưu ý thêm ngôn ngữ có hai phạm trù là "prescriptive grammar" (ngữ pháp chuẩn tắc, tức ngữ pháp quy định rõ ràng các quy tắc ngôn ngữ từ trước, cứ theo đó mà áp dụng thực tế) và "descriptive grammar" (ngữ pháp miêu tả, là ngữ pháp dựa trên quan sát cách dùng thực tế rồi khái quát hóa thành quy tắc). Vì thế, rất khó để thông tin đầy đủ những cách dùng của "and" và "or" trong thực tế, theo thầy Quang.

Chung quan điểm, anh Luyện Quang Kiên, giáo viên luyện thi tại Hà Nội từng 5 lần đạt 9.0 IELTS, cho hay "and" sẽ bao gồm tất cả còn "or" chỉ được chọn một trong những thành phần được nêu. "Như vậy, phải có thêm câu chỉ dẫn 'không nhất thiết phải có đủ cả 3 mệnh giá' ở trường hợp 'and', hoặc 'mỗi lần đổi có thể có nhiều hơn 1 mệnh giá' ở khi dùng 'or' nếu muốn đúng theo đáp án câu hỏi trong đề thi", thầy Kiên nói.

Cũng theo chủ nhân bảng điểm 9.0 IELTS, tuy "or" và "and" đều có thể dùng để liệt kê, nhưng ý nghĩa của chúng hoàn toàn khác biệt như một số chuyên gia đã chia sẻ trước đó, chứ không thể xem là tương đồng. "Có nhiều trường hợp, chẳng hạn như trong câu điều kiện (if), người viết dùng 'and' hoặc 'or' để nói về khả năng cả hai hoặc một trong hai có thể xảy ra", thầy Kiên chia sẻ thêm.