Ưu đãi hộ kinh doanh chuyển lên doanh nghiệp

Vì sao hộ kinh doanh "ngại lớn"?

Giải thích cho đề xuất này, Bộ Tài chính cho biết hiện cả nước có khoảng 5,5 triệu hộ kinh doanh (HKD), trong đó có khoảng 3,5 triệu hộ đã được cấp mã số thuế và khoảng hơn 2 triệu HKD nhỏ lẻ. Theo Bộ Tài chính, các HKD không muốn chuyển thành doanh nghiệp (DN) vì đang được thực hiện theo cơ chế thuế khoán đơn giản, dễ dàng hơn, không phải thực hiện chế độ kế toán, không phải đóng bảo hiểm cho người lao động...

Vì vậy, để góp phần khuyến khích họ chuyển đổi lên DN và tạo điều kiện cho các DN này tích tụ vốn, phát triển hoạt động sản xuất, kinh doanh; tăng cường tính công khai, minh bạch và lành mạnh nền kinh tế, Bộ Tài chính cho rằng có thể xem xét miễn thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) trong 2 năm liên tục kể từ khi có thu nhập chịu thuế đối với DN nhỏ, DN siêu nhỏ được thành lập mới từ HKD. Mức này tương đương mức miễn thuế đối với dự án đầu tư mới thuộc một số ngành, nghề ưu đãi hoặc tại địa bàn có điều kiện kinh tế-xã hội khó khăn.

Chí Nhân

Ông Nguyễn Ngọc Tú, giảng viên Trường Đại học Kinh doanh và công nghệ Hà Nội, phân tích: Mục tiêu đề ra 1 triệu DN vào năm 2020 nhưng đến nay chúng ta mới chỉ đạt được 800.000 DN. Do đó muốn lên 1 triệu DN thì cần phải thêm ưu đãi để khuyến khích các HKD chuyển đổi lên DN. Tuy nhiên, chính sách này chưa "đủ đô" vì hiện HKD áp dụng chế độ kế toán đơn giản, không sổ sách, hóa đơn chứng từ, áp dụng thuế khoán. Họ chỉ chuyển đổi lên DN trong trường hợp muốn tăng quy mô hoạt động kinh doanh, thương hiệu, sản phẩm nhưng cũng chủ yếu là DN vừa và nhỏ. Trong những năm đầu hoạt động, chi phí đầu tư cao, kê khai thuế thường lỗ hoặc số thuế đóng ở mức thấp.

Do đó việc miễn thuế TNDN đối với những DN này không có ý nghĩa trong quyết định chuyển đổi từ HKD lên DN. Ngoài ra, về thủ tục thuế, HKD đóng thuế 3 tháng/lần, không phải thực hiện quyết toán thuế năm, không lo thanh kiểm tra thuế những năm sau đó như DN. Đồng thời HKD không ký hợp đồng với người lao động, không đóng bảo hiểm xã hội… Đây cũng là một trong những nguyên nhân khiến việc chuyển đổi từ HKD lên DN bị chậm.

Có cái nhìn lạc quan hơn, luật sư Trần Xoa, Giám đốc Công ty luật Minh Đăng Quang, nhận xét việc miễn thuế TNDN 2 năm sẽ góp phần thúc đẩy, khuyến khích HKD chuyển lên DN nhanh hơn và chính sách này tốt cho người nộp thuế.

"Việc chuyển đổi HKD lên DN đã được bàn từ nhiều năm qua, ra cả luật Hỗ trợ DN vừa và nhỏ (SME) nhưng quan trọng vẫn là chính sách hỗ trợ về thuế, thủ tục như thế nào đối với DN. Thực tế, HKD hay DN SME thực hiện việc khoán thuế sẽ khỏe hơn. Thế nhưng thời thế đã thay đổi, HKD nhỏ thì khoán được chứ có doanh thu từ 3 tỉ đồng hay 10 tỉ đồng trở lên đã là quy mô lớn, phải thực hiện theo chế độ kế toán chứng từ. Hơn nữa, việc mua bán hiện nay được thực hiện chuyển khoản thanh toán nên cơ quan thuế nắm được mức doanh thu hằng năm. Vì vậy, trước đây HKD không chịu chuyển lên DN là có thể giấu được doanh thu khi hoạt động thanh toán chủ yếu bằng tiền mặt, còn nay thì hầu hết đã được thực hiện chuyển khoản qua ngân hàng", ông Xoa nói.

Lên DN lợi hơn

Theo báo cáo của Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp VN (VCCI), trong khoảng 800.000 DN tư nhân trong nước đang hoạt động thì DN lớn chiếm chưa đến 2%, còn lại là DN nhỏ và siêu nhỏ. Trong báo cáo "Môi trường kinh doanh đối với các DN nhỏ và vừa VN" trước đây do VCCI và Tổ chức USAID phát hành cho thấy các DN SME phần lớn đi lên từ mô hình sản xuất kinh doanh gia đình, cá thể nhỏ lẻ, khi có cơ hội kinh doanh thì thành lập DN. Thực tế, có tới 77% các DN siêu nhỏ và 69% DN nhỏ đi lên từ HKD. Đối với nhóm DN quy mô vừa, số DN trước đó từng là HKD chiếm 55%. Điều đó cho thấy việc chuyển đổi lên DN là tất yếu nhưng tâm lý "sợ lớn" của nhiều HKD cũng là có thật.

Ông Trần Xoa cho rằng vấn đề mà HKD e ngại nhất khi chuyển đổi lên DN là chế độ kế toán, hóa đơn chứng từ. Tuy nhiên, các thủ tục này nay có thể thuê kế toán, dịch vụ kế toán, đại lý thuế để thực hiện. Chưa kể, HKD chuyển lên DN sẽ có lợi nhiều hơn với những chính sách ưu đãi về thuế hiện nay. Cụ thể, HKD thực hiện thuế khoán nên dù lời hay lỗ thì vẫn phải nộp thuế ở mức cố định. Trong quá trình kinh doanh, HKD có nhiều chi phí nhưng không được trừ trước khi tính thuế khi thực hiện chế độ khoán thuế.

Trong khi đó, chuyển đổi lên DN sẽ được thực hiện đóng thuế khi có lãi, không những vậy mà có khi được chuyển lỗ trong vòng 5 năm, được trừ các khoản chi phí trước khi xác định thu nhập chịu thuế, cũng như khấu trừ thuế giá trị gia tăng. Chưa hết, ưu đãi miễn thuế TNDN 2 năm khi HKD chuyển lên DN có nghĩa khi nào có lãi sẽ được miễn. Sau thời gian này thì thuế suất thuế TNDN phải nộp đối với DN SME hay siêu nhỏ cũng ở mức thấp, từ 15 - 17% thay vì mức 20% như các DN bình thường hiện nay.

Tuy nhiên để đạt được 1,5 triệu DN vào năm 2025 theo như mục tiêu đề ra, ông Nguyễn Đức Nghĩa, Phó giám đốc Trung tâm hỗ trợ DN nhỏ và vừa thuộc Hội DN TP.HCM, cho rằng cần có chính sách triệt để hơn. Cụ thể, đối với những dự án đầu tư ở địa bàn đặc biệt khó khăn hiện nay đang áp dụng chính sách miễn thuế TNDN 4 năm và giảm 9 năm tiếp theo. Vì thế, đề xuất miễn thuế TNDN 2 năm đối với HKD, theo ông Nghĩa, là vẫn chưa khuyến khích một cách triệt để. Do đó có thể xem xét miễn thuế TNDN đối với HKD 4 năm, giảm 9 năm nhằm tạo bước đột phá. "Ở đây ngân sách nhà nước sẽ không mất nhiều, thay vào đó là phần thu lại từ thuế giá trị gia tăng và các khoản thu khác. Đồng thời cần sớm giảm thuế suất thuế TNDN đối với DN SME xuống 15 - 17% như đã đề cập trong luật Hỗ trợ DN vừa và nhỏ", ông Nghĩa đề xuất.

Ông Nguyễn Ngọc Tú cũng đồng tình rằng để khuyến khích HKD chuyển đổi lên DN, chính sách, thủ tục về kế toán cần làm sao đơn giản hết sức có thể, cho kê khai thuế theo quý, trong 3 năm đầu nếu thanh kiểm tra phát hiện sai sót thì chỉ phạt hành chính. Cũng cần lưu ý, khi áp dụng quy định miễn thuế TNDN đối với HKD lên DN cũng cần xem chính sách miễn thuế đối với DN khởi nghiệp hay không, tránh bất bình đẳng trong môi trường kinh doanh. Đồng thời, cũng xem xét đến việc tránh lợi dụng chuyển giá, né thuế trong hệ sinh thái HKD khi chuyển lên DN hưởng ưu đãi miễn thuế. "Miễn thuế TNDN 2 năm cần có điều kiện cụ thể, chẳng hạn khoanh vùng những HKD có doanh thu dưới 10 tỉ đồng/năm, chứ thực tế có HKD doanh thu lên 100 - 1.000 tỉ đồng mỗi năm. Do đó cần đánh giá tác động khi miễn thuế TNDN 2 năm đối với HKD lên DN để có những quyết sách mạnh mẽ hơn", ông Tú đề xuất.