Vang danh nghề đóng xuồng, ghe ở rạch Bà Đài

Đốt đèn đóng xuồng

Trò chuyện với PV Thanh Niên, ông Nguyễn Văn Tốt (thường gọi Bảy Tốt, 63 tuổi, ngụ xã Long Hậu, H.Lai Vung, Đồng Tháp) cho biết, gia đình ông có 4 đời làm nghề đóng xuồng, ghe. Khoảng năm 1970 - 1972, nghề này hưng thịnh lắm. Làm ban ngày không kịp nên ban đêm nhà nào nhà nấy đều đốt đèn măng xông đóng xuồng, mà vẫn không đủ giao cho khách. Trẻ em 14 - 15 tuổi đã biết phụ ba mẹ đóng xuồng.

TRẦN NGỌC

Theo ông Bảy Tốt, khoảng 20 năm trước, ven rạch Bà Đài có hơn 200 hộ làm nghề đóng xuồng, ghe. Nhờ được truyền nghề theo kiểu cha truyền con nối và cầm tay chỉ việc để truyền hết bí quyết nên làng nghề luôn có lớp thợ giỏi kế thừa, đóng xuồng, ghe bền chắc và đẹp.

Thời hưng thịnh, mỗi năm xã Long Hậu xuất bán cả chục ngàn chiếc xuồng, ghe. Sản phẩm xuồng cui, ghe tam bản, ghe chài, tắc ráng mang thương hiệu Bà Đài không chỉ bán khắp vùng sông nước miền Tây Nam bộ mà còn sang tận Campuchia. Tiếng thơm làng nghề lan truyền cho tới ngày nay.

Theo các cụ cao niên, đầu tháng 4 đến cuối tháng 8 âm lịch hằng năm là mùa làm xuồng, ghe tất bật. Năm nào nước lũ lên cao thì nhu cầu sử dụng của người dân càng nhiều và mùa làm ăn của các trại ghe kéo dài đến tháng 10 âm lịch. Bình thường, vào ban đêm, người ta kiêng cữ đóng xuồng; nhưng lúc hút hàng, thợ cứ đóng tới khuya mới nghỉ. Vì đây thời điểm "một ngày làm cả tháng ăn" của các trại ghe nên người dân xung quanh cũng thông cảm.

Để có một chiếc xuồng thành phẩm phải trải qua nhiều công đoạn, như: rọc be, uốn be, ghim lô, phân công, ráp bửng, đóng sạp, đẽo mũi… Thợ giỏi, tay nghề cao có thể đóng mỗi ngày 2 chiếc xuồng loại nhỏ, còn ghe có trọng tải lớn từ 40 - 50 tấn thì đóng 40 ngày mới xong. Cánh thợ nam lựa gỗ, cưa xẻ, bỏ mực, uốn be, cưa, rọc, bào…; phụ nữ lo cơm nước, trét chai, lấp vò; trẻ em nhổ đinh, gom dăm bào, mạt cưa, củi vụn… Mỗi thành phẩm là sự góp công của nhiều người.

Cải tiến sản phẩm để phát triển làng nghề

Theo nhiều tài liệu, ông Phạm Văn Thuông (Sáu Thuông, 1875 - 1945, ngụ địa phương) được xem là ông tổ của làng nghề đóng xuồng, ghe ở rạch Bà Đài. Ông rất giỏi nghề mộc, đóng được tủ, bàn ghế, cất nhà và đóng xuồng, ghe rất đẹp. Đặc biệt, mẫu xuồng cui để giăng câu, thả lưới trên đồng ruộng do ông đóng thì đẹp khỏi chê nên nhiều người còn gọi ông là "ông Sáu xuồng cui".

Thấy ông Sáu Thuông giỏi nghề, bà Lê Thị Nhâm (người rạch Bà Đài) mời đến nhà dạy cho người con trai lớn là Hai Hy. Trong quá trình dạy nghề, thương cảnh bà Nhâm góa chồng, ở vậy 4 nuôi con nên ông Sáu Thuông nảy sinh tình cảm và cả 2 nên duyên vợ chồng, sau đó ông bà có một cô con gái chung. Nghe danh tiếng ông Sáu Thuông, nhiều gia đình gửi con đến học nghề. Từ đó, nhiều lớp học trò giỏi do ông đào tạo đã tìm tòi, sáng tạo để đóng được nhiều loại xuồng, ghe bền chắc, khéo léo như: ghe bầu Cái Răng, xuồng Cần Thơ, ghe cà dom An Giang, xuồng ba lá Long An…

Mỗi năm, cứ đến ngày 25.7 âm lịch, những người làm nghề xuồng ghe ở Bà Đài tụ họp lại để cùng tưởng nhớ ngày mất tổ nghề - ông Sáu xuồng cui.

Cứ thế, nhiều lớp thợ nối tiếp truyền nghề cho nhau, khi thành thạo thì đứng ra lập trại cho riêng mình. Dần dần, các thiết bị phục vụ cho nghề như: máy xẻ gỗ, máy cưa, máy bào, máy lọng... thay thế sức người, góp phần tăng sức cạnh tranh, chất lượng xuồng, ghe tốt hơn.

Khi nước lũ miền Tây mỗi năm càng thấp, giao thông đường bộ phát triển, sản phẩm xuồng bằng nhựa composite thịnh hành… thì số hộ theo nghề đóng xuồng, ghe ở rạch Bà Đài giảm dần theo thời gian. Từ 200 hộ thời hưng thịnh, đến năm 2018 chỉ còn 50 hộ và hiện nay còn rất ít hộ theo nghề đóng xuồng, ghe.

Không thể đứng nhìn làng nghề truyền thống của quê hương dần mai một, đi vào quên lãng, khoảng năm 2012, ông Nguyễn Văn Tốt nghiên cứu và đóng ra xuồng cui mini nhỏ gọn, nguyên mẫu như xuồng lớn để lưu giữ và quảng bá cho du khách. Xuồng cui mini được thị trường đón nhận, nhất là các quán ăn, nhà hàng, các điểm du lịch đặt mua với giá từ gần 1 triệu đến chục triệu đồng mỗi chiếc.

Đến nay, số lượng xuồng, ghe mini của ông Tốt đóng lên đến cả ngàn chiếc, với nhiều mẫu mã như: ghe Bà Đài, ghe tam bản, xuồng ba lá, xuồng Cần Thơ, ghe ngo Sóc Trăng... Sản phẩm của ông trở thành quà du lịch cho khách trong và ngoài nước đến tham quan Đồng Tháp, mở ra triển vọng mới cho nghề đóng xuồng, ghe truyền thống ở rạch Bà Đài.

Theo lãnh đạo UBND H.Lai Vung, năm 2005, UBND tỉnh Đồng Tháp đã ra quyết định công nhận nghề đóng xuồng ghe Bà Đài, xã Long Hậu là một trong những làng nghề truyền thống quan trọng trong quy hoạch phát triển làng nghề truyền thống của tỉnh, nhằm có sự hỗ trợ cơ sở vật chất, khoa học kỹ thuật, hỗ trợ nguồn vốn đầu tư để thúc đẩy làng nghề phát triển. Đến tháng 4.2015, làng nghề được Bộ VH-TT-DL công nhận di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, là cơ hội để người dân giữ gìn và phát triển làng nghề.