Ít ai biết rằng, địa danh đó là một ngôi tháp nhiều tầng thuộc thời kỳ sau này xây dựng trên nền phế tích của ngôi đền thờ trung tâm tôn giáo văn hóa Óc Eo - vương quốc Phù Nam xưa.
Di tích Gò Tháp còn có tên gọi Prasat Pream Loven (chùa Năm Gian), hoặc Tháp Mười ở ấp 1, xã Tân Kiều, H.Tháp Mười (Đồng Tháp), cách trung tâm TP.Cao Lãnh khoảng 26 km về phía đông bắc.
Di tích nằm trên một gò đất pha cát, có chiều dài khoảng 1 km, chiều rộng nhất khoảng 300 m, theo hướng đông bắc - tây nam; cao so với mực nước biển (Hà Tiên) 5,047 m; cao so với khu vực ruộng xung quanh khoảng 3,8 m. Xung quanh là khu vực rừng tràm trước đây, với mạng lưới kênh rạch chằng chịt. Phía bắc có một con lung chứa nước vào mùa khô.
 |
Vị trí trung tâm của “Tháp Mười” |
LƯƠNG CHÁNH TÒNG |
Khu di tích Gò Tháp do Silvestre - một thanh tra người Pháp làm việc tại đây vào khoảng năm 1869 - 1878 phát hiện. Ông tìm thấy một bánh xe bằng đá và dấu tích nền móng của một ngôi tháp cổ. Tuy nhiên, quá trình nghiên cứu di tích Gò Tháp thực sự chỉ bắt đầu từ năm 1931 khi Parmentier và Claeys miêu tả và nghiên cứu thực địa với các hố thăm dò được đào xung quanh một ngôi chùa, các dấu tích gạch ngói và các cấu kiện kiến trúc đá được mô tả.
Năm 1943, Louis Malleret tiếp tục khảo sát trên phạm vi rộng hơn, đặc biệt ông đã phát hiện thêm những cấu kiện kiến trúc chèn vào móng của phế tích kiến trúc. Một trong số đó có minh văn (K421) được xác định niên đại vào thế kỷ 8 sau Công nguyên. Bên cạnh các vật liệu kiến trúc, chủ yếu là gạch được phát hiện dưới dạng các đường móng, sàn gạch hoặc tập trung thành cụm đống đổ sụp trên các gò to nhỏ mà hiện nay có các tên gọi như Gò Tháp Mười, Gò Minh Sư, Gò Bà Chúa Xứ…Sau giai đoạn này cho đến năm 1975, di tích Gò Tháp không được nghiên cứu bởi các điều kiện lịch sử khách quan.
Sau năm 1975, di tích Gò Tháp được nghiên cứu một cách quy mô, có hệ thống. Từ năm 1983 đến nay, khu di tích Gò Tháp được Bảo tàng Đồng Tháp phối hợp với Viện Khoa học xã hội vùng Nam bộ nghiên cứu thám sát, khai quật (trong các năm 1983 - 1984, 1993, 1996, 1998, 1999, 2009); Viện Khảo cổ học (2001 - 2003); ĐH Khoa học xã hội và nhân văn TP.HCM (2010 - 2016).
Kết quả nghiên cứu cho thấy khu di tích Gò Tháp gồm 3 di tích chính quan trọng: Gò Tháp Mười, Gò Bà Chúa Xứ, Gò Minh Sư.
Theo thống kế sơ bộ từ tổng hợp các nguồn nghiên cứu tại di tích Gò Tháp cho đến nay, các nhà nghiên cứu đã phát hiện tổng số 348 lá vàng. Những loại hình di vật liên quan đến nghệ thuật kim hoàn và trang sức Óc Eo phát hiện tại đây chủ yếu từ các di tích gắn liền với mộ táng, được khảo sát và khai quật vào các năm 1984, 1993, 1996; những hố thám sát khai quật cho thấy đây là một gò đất đắp có cấu tạo phức tạp với các chất liệu sét, cát, gạch. Chín ngôi mộ hỏa táng đã được khai quật ở đây. Những ngôi mộ này đều mang đặc điểm của loại hình mộ táng Óc Eo: không có (hoặc không còn) nấm mồ ở trên, có huyệt hình vuông, vách đất; ở trung tâm mộ có xây một khối trụ vuông bằng gạch, lòng mộ được nện bằng gạch vỡ với cát hoặc được xây dựng bằng nhiều lớp gạch nguyên tạo thành một khối vuông dày đặc.
 |
Tượng thần Vishnu phát hiện tại Gò Tháp - bảo vật quốc gia |
Vật tùy táng tìm thấy ở phần trụ gạch trung tâm (349 hiện vật, trong đó có 333 hiện vật vàng và 8 viên đá quý) chủ yếu gồm lá vàng mỏng khắc hình hoa lá, động vật, thần nhân quen thuộc thuộc tín ngưỡng Ấn giáo.
Niên đại của các di tích di chỉ mộ táng được xác lập trong khoảng từ thế kỷ 4 đến thế kỷ 6 sau Công nguyên.
Trong đợt khai quật Gò Minh Sư thuộc khu di tích Gò Tháp năm 2009, các nhà khảo cổ đã tìm thấy 9 lá vàng, trong đó một số có khắc hình bò thần Nandi. Đặc biệt, trong kiến trúc được coi là trung tâm của một đền thờ mà PGS-TS Đặng Văn Thắng cho rằng là đền thờ thần Uma - vợ của thần Shiva có tìm thấy 7 viên đất nung xếp dạng hình hoa tròn có tâm, dưới 7 viên đất nung này người xưa đã đặt 7 lá vàng chạm hình hoa sen.
Năm 2010, ĐH Khoa học xã hội và nhân văn TP.HCM khai quật Đền thần mặt trời Nam Tháp Linh (Surya) trong khu di tích Gò Tháp, còn phát hiện được dấu tích đá xếp hình tròn - một dấu hiệu của đền thần mặt trời, dưới tạo hình phễu, ở độ sâu 1,37 m phát hiện 2 mảnh vàng, trong đó có một mảnh vòng tròn hình mặt trời có 8 tia và một mảnh có hình tia mặt trời.
Từ đó, các nhà nghiên cứu thống nhất nhận định đây là một trong những trung tâm tôn giáo chính của Văn hóa Óc Eo và là trung tâm tôn giáo - tín ngưỡng quan trọng của cư dân Phù Nam trong lịch sử. (còn tiếp)
Vương quốc Phù Nam
Bình luận