Xem người Pháp phá thành xưa dựng phố cũ

Tòa thành bị phá dần

Vết đạn đại bác của người Pháp ở cổng phía bắc của thành Hà Nội giờ vẫn còn. Một cầu thang đã được cấy vào khu vực này để khách tham quan có thể leo lên cao và ngắm từ trong thành ra ngoài. Điều này giúp họ hình dung phần nào việc Tổng đốc Nguyễn Tri Phương đã lên cửa thành trực tiếp chỉ huy cuộc chiến đấu bảo vệ thành Hà Nội năm 1873. Vị Tổng đốc sau đó trúng đạn, ông được người Pháp cố cứu chữa để mua chuộc, nhưng ông xé băng, nhịn ăn mà chết. Đó là một phần câu chuyện tại trưng bày Thành xưa phố cũ, khai mạc ngày 6.10 tại Hoàng thành Thăng Long (Hà Nội). Trưng bày do đơn vị quản lý Hoàng thành và Trung tâm lưu trữ quốc gia I thực hiện.

EFEO

Tại Thành xưa phố cũ, người xem thấy thành Hà Nội được người Pháp "quy hoạch" lại ra sao. Thoạt tiên, người Pháp đóng quân trong thành, cho bịt kín các cửa thành, trừ cửa Đông để đề phòng bị tấn công. Theo ông André Masson, một lưu trữ viên của Nha Lưu trữ và thư viện Đông Dương, "ở trong thành, giữa những hồ, ruộng và vườn rộng lớn có ba nhóm nhà chính: ở trung tâm là Hoàng cung (điện Kính Thiên) và Tháp canh (Cột cờ). Ở phía tây là các kho, phía đông là nhà ở và nơi làm việc của các quan lại".

Các văn bản, tài liệu cho thấy quá trình "Pháp hóa" tòa thành Hà Nội. Thành từng là trung tâm chính trị, quân sự, hành chính cao nhất của Tổng trấn Bắc thành, quản lý khu vực Bắc bộ Việt Nam (1802 - 1831), rồi tỉnh Hà Nội (từ năm 1831). Sau can thiệp của người Pháp (1873 và 1882), thành Hà Nội bắt đầu có nhiều công trình xây dựng mới. Nhiều phố mới cũng được mở tại khu vực thành.

Người Pháp cũng quyết định các công trình của người Việt Nam trong khu vực thành sẽ được coi như những công trình cũ và phá bỏ dần dần, đồng thời cần thống nhất rằng các công trình này không được xây dựng lại hoặc cải tạo lớn.

Bản dụ của vua Đồng Khánh năm 1888 đã từ bỏ quyền lợi của mình với Hà Nội, đồng thời trao quyền đó cho người Pháp. Năm 1893, hội đồng thành phố đề nghị phá hủy nốt phần còn lại của thành Hà Nội, chỉ để lại cổng phía bắc. Năm 1896, điện Kính Thiên bị phá dỡ, chỉ còn lại thềm rồng đá. Từ năm 1897, thành Hà Nội chỉ còn lại một phần bao gồm các công trình trên trục trung tâm bắc - nam, gồm: Cửa Bắc, Hậu Lâu, đôi rồng phía trước nền điện Kính Thiên, Đoan Môn và kỳ đài. Phía tây thành, một khu phố Tây mới đã dần được hình thành.

Trưng bày cũng cho thấy sự nuối tiếc kiến trúc thành Hà Nội của Toàn quyền Đông Dương Paul Doumer. Trong một tư liệu, ông bày tỏ: "Tôi sang quá chậm để giữ lại những chỗ cần thiết. Đặc biệt là các cửa thành đáng được giữ lại vì chúng có những quan hệ mật thiết với lịch sử hào hùng đáng cho ta phải kính nể. Giống như Khải Hoàn môn ở Paris, các cửa đó sẽ làm đẹp cho các khu phố mà không cản trở giao thông…". Sau đó, nhiều cụm di sản trong thành Hà Nội được ông này ký văn bản giữ lại. Trong số đó, có cột cờ Hà Nội, Bắc môn, Đoan môn…

Hà Nội phố

Thành xưa phố cũ cũng trưng bày nhiều văn bản cho thấy Hà Nội đã thay đổi dần dần ra sao. Trong đó, bên cạnh bản đồ TP.Hà Nội năm 1873, còn có nhận định của ông André Masson: "Hà Nội 1873 không phải là một thành phố mà là một điểm cư dân hỗn hợp, trong đó có khu hành chính, khu buôn bán và nhiều làng được đặt bên nhau trong một khu vực kín...". Phố ở Hà Nội khi đó được nhìn nhận là khá hẹp, hai bên đường là những rãnh nước bẩn tù đọng… Cũng theo ông André Masson: "Không thể hiểu hết được sự phát triển của TP.Hà Nội nếu không biết tới nét cổ kính của đô thị An-nam chen lẫn các khu phố Tây…".

BTC

EFEO

Trong Thành xưa phố cũ, công chúng được xem Công văn số 248 ngày 28.5.1886 của kỹ sư, Chánh sở Công chính gửi Thống sứ Bắc kỳ về dự án xây trụ sở cho một số cơ quan ở xung quanh hồ Gươm. Cũng có Công văn số 151 về việc thi công đắp đất ở khu nhà gần hồ Gươm để xây dựng quảng trường ở góc phố Paul Bert (phố Tràng Tiền - Hàng Khay) và đại lộ Hồ Nhỏ (nay là phố Đinh Tiên Hoàng). Nghị định ngày 15.2.1890 của Thống sứ Bắc kỳ cho biết cách ấn định chiều dài, rộng và hướng đi của các phố cũ và các phố sẽ mở trong TP.Hà Nội, kèm theo danh sách các phố.

Thành xưa phố cũ cũng giới thiệu một số công trình mang dấu ấn kiến trúc Pháp tiêu biểu ở Hà Nội. Đó là Nhà hát Lớn, Phủ toàn quyền Đông Dương (nay là Văn phòng Chính phủ), ga Hà Nội, Trường Albert Sarraut (nay là trụ sở Ban Đối ngoại và Ban Tổ chức T.Ư Đảng)…

Theo ban tổ chức, Thành xưa phố cũ cho thấy sự biến đổi của Hà Nội sau khi người Pháp đánh chiếm. Theo đó: "Trong hơn nửa thế kỷ, Hà Nội được quy hoạch và kiến tạo thành một đô thị kiểu Pháp với những con đường thẳng tắp, những đại lộ rợp bóng cây và những công trình kiến trúc tiêu biểu còn lưu giữ đến ngày hôm nay".