Đặc biệt, sức ì, cung cách làm ăn manh mún, thiếu tầm nhìn sẽ không còn chỗ đứng trên sân chơi quốc tế khắt khe, chuyên nghiệp như EVFTA, CPTPP…
Bài học Nokia, Yahoo
Những năm đầu thập niên 1990, Nokia - thương hiệu điện thoại của Phần Lan, đã phủ sóng toàn cầu, tiên phong về di động, công nghệ. Tại VN khi đó, ai cầm trên tay một chiếc điện thoại dù to như cục gạch nhưng gắn mác Nokia đã được xem như VIP, sành điệu. 10 năm sau Nokia vẫn ngự trị trên đỉnh cao với doanh số lên tới hàng chục tỉ USD mỗi năm và trở thành niềm tự hào của người dân Phần Lan.
Song không ai có thể ngờ sự sụp đổ của Nokia lại diễn ra quá chóng vánh như vậy. Chậm chạp thay đổi, trong khi cơn bão công nghệ bùng nổ, ập đến từ lúc nào. Samsung với triết lý kinh doanh “sự thay đổi”, cùng với Apple “sự sáng tạo” đã chớp thời cơ vượt lên đẩy Nokia xuống hố và bị mua lại.
Tương tự, năm 2000, chỉ 5 năm sau khi thành lập, Yahoo trở thành biểu tượng của internet với giá trị được định giá 128 tỉ USD. Trong lúc Google mới chỉ là một công ty khởi nghiệp, Facebook còn chưa hình thành thì Yahoo giữ ngôi vương độc quyền. Nhưng chính vào giai đoạn hoàng kim cũng là lúc Yahoo bắt đầu yên vị và không có bất kỳ sáng tạo gì thêm giữa làn sóng các công ty công nghệ mới nổi say mê cải tiến.
Thành công nhanh chóng, 22 năm sau, cũng rất nhanh Yahoo bị thâu tóm. Bên cạnh sai lầm chủ quan “ngủ quên trên chiến thắng”, có không ít bài học khác đã cùng lúc đặt dấu chấm hết cho câu chuyện thành công của Yahoo.
Công nghệ, sự sáng tạo, đột phá đã thay đổi thế giới và mô hình kinh doanh truyền thống. Uber, công ty taxi công nghệ lớn nhất thế giới, không sở hữu chiếc xe nào. Facebook, mạng xã hội phổ biến nhất thế giới, không tạo ra nội dung nào. Điều đó cho thấy, chiến lược phát triển của doanh nghiệp (DN) cần thay đổi theo hướng đổi mới sáng tạo để có được lợi thế cạnh tranh, chỉ tập trung chủ yếu vào cắt giảm chi phí sẽ kém hiệu quả hơn chiến lược cung cấp sản phẩm và dịch vụ một cách sáng tạo.
Ra biển lớn, đừng tư duy nhỏ
Trao đổi với Thanh Niên, luật sư-TS Trần Hữu Huỳnh, Chủ tịch Trung tâm trọng tài quốc tế VN (VIAC), cho biết 30 năm đổi mới đến giờ phút này VN phải thực sự lột xác, DN Việt phải thay đổi mạnh mẽ hơn bao giờ hết vì chúng ta đã hội nhập rất sâu rộng vào EVFTA, CPTPP và một loạt hiệp định thương mại tự do song phương được ký kết. Trước tiên, DN trong nước phải tự thay đổi mình, đổi mới quản trị, công nghệ, hiểu biết, tăng vốn để sản phẩm, dịch vụ có thể thực sự cạnh tranh cả trên sân nhà lẫn sân khách.
“Nếu một mình không thể làm được thì các DN phải liên kết với nhau. Nhưng muốn liên kết thì bản thân DN cũng phải tự sửa mình. Liên kết mà vẫn muốn “chơi” theo kiểu nhỏ lẻ, manh mún, không có quản trị DN tốt, điều hành tốt, nhân lực tốt, thì ai chơi với anh? Các hiệp định thế hệ mới với những chuẩn mực cao nhất hiện nay mà lại không xây dựng công ty theo những chuẩn mực, thông lệ tốt nhất thì làm sao mà tham gia vào chuỗi được”, TS Huỳnh trăn trở.
Để khai thác được các hiệp định nói trên, DN phải hiểu rõ bản chất của các cam kết, thách thức, thuận lợi, rủi ro và vấn đề cốt lõi của ngành hàng, dịch vụ là gì. Từ đó, cần ngồi lại với nhau, tính toán, so sánh trong tương quan với đối thủ cạnh tranh. DN phải hành động nhanh, mạnh để có sản phẩm, dịch vụ rẻ, tốt hơn thì mới có thể thắng được trong cuộc chơi này.
Vẫn theo luật sư Trần Hữu Huỳnh, hội nhập còn mang lại cơ hội liên kết với các nhà đầu tư nước ngoài. Thay vì phải nhập hàng thì hai bên có thể liên kết sản xuất tại VN để khai thác những lợi thế của VN mà cả hai bên đều được lợi. Đối với hàng hóa xuất khẩu, hiện không phải là lúc làm ăn nhỏ lẻ, manh mún nữa và muốn làm gì thì làm. Do đó, đòi hỏi DN sản xuất phải theo quy trình, trên quy mô lớn, bảo đảm chất lượng hàng hóa, kiểm soát vệ sinh an toàn thực phẩm và được sự giám sát chặt chẽ của cộng đồng, trong đó có chính quyền địa phương, các hiệp hội, cộng đồng dân cư.
Tầm nhìn, chiến lược dài hạn
Thực tế tại VN, DN nào đi theo con đường trên đều bắt đầu có trái ngọt. Đơn cử, như Vicostone của vị tỉ phú kín tiếng Hồ Xuân Năng, với sản phẩm đá thạch anh chiếm lĩnh thị trường Úc, Mỹ, châu Âu. FPT của Chủ tịch Trương Gia Bình đang hồi sinh mạnh mẽ bằng việc tái cơ cấu, chuyển đổi số, xuất khẩu phần mềm…
Một điểm chung của các DN này là đều đẩy mạnh nghiên cứu thị trường nói riêng và nghiên cứu phát triển nói chung; tìm tòi công nghệ mới để tạo ra sản phẩm, quá trình và dịch vụ mới, có tính cải tiến để đáp ứng nhu cầu của khách hàng hoặc của thị trường tốt hơn. Hoạt động nghiên cứu và phát triển luôn được các công ty đa quốc gia (TNCs), các công ty tiên phong về công nghệ trên thế giới quan tâm triển khai thường xuyên và liên tục.
Khác biệt thứ hai là thực hiện chuyển đổi số trong DN một cách triệt để. Thông qua chuyển đổi số, DN có thể nắm được hành vi, kỳ vọng của khách hàng, của người tiêu dùng để hoàn thiện sản phẩm, dịch vụ, cải tiến phương thức phân phối, bảo hành, bảo trì sản phẩm, dịch vụ. Cũng qua dữ liệu, thông tin được số hóa, DN có thể nâng cao hiệu suất sử dụng tài sản, nguồn nhân lực, tăng năng suất, giám sát hiệu quả hơn quá trình sản xuất và bảo trì sản phẩm. Tăng hiệu suất sử dụng tài sản và năng suất về lâu dài vẫn là yếu tố quan trọng quyết định năng lực cạnh tranh của DN.
Đặc biệt, trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và hội nhập toàn cầu thì nhu cầu thị trường, nhu cầu sản xuất, tiêu dùng đã thay đổi rất nhanh và mạnh mẽ. Chủ tịch Diễn đàn Kinh tế thế giới về ASEAN Klaus Schwab cho rằng so với cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ ba, cách mạng 4.0 toàn diện hơn, với những công nghệ mới như trí thông minh nhân tạo, mạng lưới vạn vật kết nối, điện toán đám mây, robot… sẽ định hình lại phương cách sản xuất, hình thức tiêu thụ, cách thức chúng ta giao tiếp, thậm chí là cách chúng ta sống, đồng thời sẽ ảnh hưởng tới không chỉ cách con người sinh hoạt, như thế nào. Ông cũng khuyên những ai muốn thành công trong tương lai cần tận dụng lợi thế đến từ cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 một cách chủ động. Cách mạng công nghiệp 4.0 sẽ làm thay đổi sâu sắc cơ cấu việc làm, nghề nghiệp, thúc đẩy sự phát triển nhanh chóng thương mại điện tử và các mô hình kinh doanh mới.
“Đổi” nhưng chưa “mới”
Đột phá, cải cách, đổi mới, kiến tạo… chủ trương đó đã và đang lan tỏa mạnh mẽ trong cộng đồng DN. Song rào cản từ thủ tục, điều kiện kinh doanh, cơ chế, chính sách vẫn dù đã thay đổi nhưng chưa thực sự mới, chưa chạm đến được nút thắt cuối cùng.
Theo Báo cáo của Ngân hàng Thế giới (Doing Business 2019), VN cùng với Indonesia là nước thực hiện nhiều cải cách nhất trong 16 năm qua, với 42 cải cách. Chỉ riêng 5 năm từ khi thực hiện Nghị quyết 19/NQ-CP, VN đã có 18 cải cách được ghi nhận, đáng chú ý là chỉ số nộp thuế và bảo hiểm xã hội, tiếp cận điện năng.
Môi trường kinh doanh của VN được cải thiện 13 bậc so với năm 2016, từ thứ 82 lên thứ 69 trong tổng số 190 nền kinh tế được khảo sát. Trong đó: chỉ số thành phần tiếp cận điện năng tăng 69 bậc (từ thứ 96 lên thứ 27), nộp thuế và bảo hiểm xã hội tăng 36 bậc (từ thứ 167 lên thứ 131), khởi sự kinh doanh tăng 17 bậc (từ thứ 121 lê thứ 104), chỉ số hiệu quả logistics tăng 25 bậc (từ thứ 64 lên thứ 39), chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu tăng 14 bậc (từ thứ 59 lên thứ 45)...
Theo báo cáo của các bộ, ngành, năm 2018 hầu hết kết quả cắt giảm điều kiện kinh doanh đạt trên 50%, trong đó đã cắt giảm, đơn giản hóa 61% điều kiện kinh doanh và 60% thủ tục kiểm tra chuyên ngành hàng hóa xuất nhập khẩu, đạt mục tiêu Nghị quyết 19/NQ-CP đề ra. Trong lĩnh vực khoa học, công nghệ đã rà soát bãi bỏ, đơn giản hóa trên 50% điều kiện đầu tư, kinh doanh; chuyển 91% sản phẩm hàng hóa thuộc diện kiểm tra chuyên ngành sang hậu kiểm, giảm thời gian kiểm tra từ 23 ngày xuống còn 1 ngày, vượt yêu cầu ASEAN+4 (90 giờ).
Tuy nhiên,môi trường kinh doanh vẫn còn một số bất cập.Thủ tục hải quan và quản lý, kiểm tra chuyên ngành tuy đã có những bước cải thiện nhưng còn chậm, làm cho thứ bậc của VN bị giảm. Thực tế cho thấy, rào cản trong quản lý chuyên ngành, nhất là thủ tục kiểm dịch động vật, kiểm tra chất lượng là nguyên nhân chủ yếu dẫn tới kéo dài thời gian thông quan.
Chỉ số đăng ký quyền sở hữu và sử dụng tài sản trong nhiều năm không có bất kỳ cải cách gì và thứ hạng liên tiếp giảm bậc qua các năm. Chỉ đến năm 2018, chỉ số này được ghi nhận tăng bậc nhờ rút ngắn thời gian thực hiện thủ tục chuyển nhượng (từ 57,5 ngày xuống còn 53,5 ngày). Qua 5 năm thực hiện Nghị quyết số 19, chỉ số này của nước ta giảm 27 bậc (từ vị trí 33 xuống vị trí 60).
Về xếp hạng năng lực cạnh tranh toàn cầu, chỉ số năng lực cạnh tranh 4.0 (GCI 4.0) của VN giảm 3 bậc (từ 74 xuống vị trí 77). Đáng chú ý là 7/12 trụ cột giảm điểm, trong đó đánh giá về kỹ năng giảm 1,5 điểm (từ 55,8 xuống 54,3); yếu tố thể chế giảm 1,2 điểm (từ 50,7 xuống 49,5); yếu tố cơ sở hạ tầng, hiệu quả thị trường hàng hóa, hiệu quả thị trường tài chính giảm 0,6 điểm mỗi trụ cột. Năng lực đổi mới sáng tạo giảm 0,5 điểm và mức độ năng động trong kinh doanh giảm 0,3 điểm. Kết quả này cho thấy các động lực thúc đẩy đổi mới sáng tạo để theo kịp xu thế 4.0 của VN còn yếu và chưa hiệu quả. Trong đó, thủ tục hành chính vẫn là rào cản nặng nề, văn hóa doanh nhân giảm điểm, mức độ trao đổi và đa dạng hóa còn thấp, mức độ thương mại hóa hạn chế.
Kết nối nhân tài thông qua Mạng lưới Đổi mới sáng tạo VN
Ảnh: Tiêu Phong Để thực hiện được mục tiêu đổi mới mô hình tăng trưởng dựa trên đổi mới sáng tạo, Chính phủ đang nỗ lực xây dựng và thực hiện nhiều chính sách, nhằm hoàn thiện hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, tạo điều kiện thuận lợi tối đa cho đổi mới sáng tạo phát triển. Hiện nay, Bộ KH-ĐT được Chính phủ giao nhiệm vụ xây dựng Chiến lược quốc gia về cách mạng công nghiệp lần thứ tư, xây dựng Trung tâm đổi mới sáng tạo quốc gia và kết nối các nhân tài VN thông qua Mạng lưới đổi mới sáng tạo VN, thông qua đó đẩy mạnh hoạt động đổi mới sáng tạo trong nước.
Quá trình thực hiện các nhiệm vụ được giao, Bộ nghiên cứu, tham mưu, đề xuất các giải pháp, công cụ hỗ trợ phục vụ sự phát triển của Hệ sinh thái đổi mới sáng tạo VN. Trong đó, kiến nghị 3 chương trình hành động chính, gồm: tập trung xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cho nền kinh tế đổi mới sáng tạo; hỗ trợ hoạt động đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp; khơi thông nguồn vốn cho các hoạt động đổi mới sáng tạo.
Mạng lưới đổi mới sáng tạo VN đã gặt hái được những thành công quan trọng bước đầu với việc quy tụ hơn 100 tài năng công nghệ VN trên khắp thế giới sẵn sàng kết nối, hợp tác với các cơ sở nghiên cứu, chuyên gia công nghệ trong nước và cộng đồng DN để cùng nhau giải các bài toán về công nghệ, giải quyết các thách thức của nền kinh tế. Đây là nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ cho hoạt động đổi mới sáng tạo của VN.
Bộ trưởng KH-ĐT Nguyễn Chí Dũng
|
Để khu vực tư nhân tham gia hiệu quả vào chuỗi giá trị toàn cầu
Ảnh: Tiêu Phong Cải cách để thúc đẩy phát triển khu vực tư nhân trong nước sẽ cần phải được tiến hành mạnh mẽ để trở thành động lực chính nhằm tăng năng suất lao động và tăng trưởng kinh tế. Điều này đòi hỏi phải tiếp tục nỗ lực để loại bỏ những trở ngại cho DN tư nhân và tăng cường môi trường pháp lý. Song song đó, cải cách DN nhà nước nên tập trung vào việc áp dụng thông lệ quốc tế tốt nhất trong quản trị DN, thông qua Ủy ban Quản lý vốn nhà nước mới thành lập, đồng thời thúc đẩy và tăng cường cổ phần hóa và thoái vốn, đặc biệt là những khoản đầu tư thương mại. Thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài cũng cần chuyển từ số lượng sang chất lượng, tập trung vào đầu tư công nghệ cao và giá trị gia tăng lớn, cũng như chú ý đến khai thác mối liên kết chặt chẽ hơn giữa các DN trong và ngoài nước. Điều này cuối cùng sẽ giúp khu vực tư nhân trong nước tham gia hiệu quả vào chuỗi giá trị toàn cầu.
Ông Ousmane Dione, Giám đốc quốc gia Ngân hàng Thế giới
|
Cải cách thể chế còn chậm và chưa như kỳ vọng
Ảnh: Tiêu Phong Điều khiến chúng ta lo lắng nhất là tốc độ cải cách thể chế vẫn còn chậm và chưa đạt được như kỳ vọng, chắc chắn sẽ ảnh hưởng lớn đến triển vọng phát triển dài hạn của nền kinh tế.
Công cuộc cải cách thể chế, cắt giảm thủ tục hành chính, cải thiện môi trường kinh doanh trong năm 2018 và những tháng đầu năm 2019 dù đã đạt được một số kết quả tích cực, nhưng chưa để lại nhiều dấu ấn đậm nét, mang ý nghĩa bứt phá như yêu cầu của Thủ tướng và Chính phủ.
Chúng ta có tiến bộ so với chính mình nhưng vẫn chưa khép lại được khoảng cách với bạn bè và đối tác trong cuộc đua toàn cầu về môi trường kinh doanh và năng lực cạnh tranh. Tình trạng “trên nóng dưới lạnh” vẫn chưa được khắc phục triệt để.
“Lạnh” ở đây không chỉ ở một số địa phương, mà còn ở ngay cấp bộ, ngành. Các bộ, ngành vẫn chưa dành đủ thời gian và tâm lực cho cải cách thể chế, do vẫn còn đa mang quá nhiều dịch vụ công và thủ tục hành chính, ít chịu chuyển giao cho thị trường và phân cấp cho địa phương và cơ sở.
Cùng với đó, cơ chế xin - cho vẫn tồn tại, luật pháp vẫn chồng chéo, không nhất quán, tiềm ẩn nhiều rủi ro và bó tay, bó chân các địa phương và DN, tranh chấp quyền anh, quyền tôi vẫn nặng nề… Cách làm thể chế hiện nay vẫn là Chính phủ yêu cầu các bộ, ngành tự rà xét, tự đề xuất các biện pháp cắt giảm thủ tục, nhưng không dễ gì để mọi người có thể tự “lấy đá ghè chân mình”. Cách làm này vì vậy ít mang lại hiệu quả và khó có thể tạo ra đột phá.
Vũ Tiến Lộc, Chủ tịch Phòng Thương mại - Công nghiệp VN (VCCI)
|
Bình luận (0)