Cựu tổng thống Zimbabwe qua đời

Theo BBC, gia đình cựu Tổng thống Mugabe xác nhận ông qua đời ngày 6.9 vì bệnh tật tại Singapore, nơi ông thường xuyên lui tới chữa bệnh trong nhiều năm gần đây. Đương kim Tổng thống Zimbabwe, ông Emmerson Mnangagwa viết trên Twitter: “Thật đau buồn khi phải thông báo rằng cựu Tổng thống Robert Mugabe, người cha sáng lập Zimbabwe, đã từ trần”. Ông Mugabe ra đi để lại một di sản nhiều tranh cãi với hơn 3 thập niên cầm quyền.

Mugabe chào đời năm 1924 khi Zimbabwe còn là thuộc địa của Anh với tên Nam Rhodesia. Ngay từ khi còn ngồi ghế giảng đường tại Đại học Fort Hare ở Nam Phi, ông đã bộc lộ tư tưởng dân tộc và quyết tâm đấu tranh vì độc lập của đất nước. Năm 1963, ông thành lập đảng Liên minh quốc gia châu Phi Zimbabwe (ZANU) theo đường lối đấu tranh vũ trang nhưng bị bắt vào cùng năm vì chỉ trích chính quyền Rhodesia và phải ngồi tù 11 năm (1964 - 1975).

Trong giai đoạn này, chính quyền da trắng tại Nam Rhodesia đơn phương tuyên bố ly khai khỏi Anh để thành lập Cộng hòa Rhodesia. Ra tù, Mugabe lưu vong sang Mozambique để xây dựng lực lượng vũ trang giải phóng. Sau khi đủ lực lượng, ông về nước tiến hành cuộc chiến tranh du kích kéo dài với mục tiêu lớn nhất là độc lập dân tộc và đánh đổ tầng lớp da trắng thiểu số cầm quyền, theo tạp chí Newsweek.

Cuộc chiến kết thúc với một thỏa thuận hòa bình do người Anh làm trung gian, mang lại nền tự chủ thật sự cho Zimbabwe. Sau kỳ bầu cử đầu tiên, Mugabe giữ chức thủ tướng nhưng ông mới chính là lãnh đạo thực quyền, còn ghế của Tổng thống Canaan Banana chỉ mang tính lễ nghi. Đến năm 1987, ông Mugabe kế nhiệm tổng thống và cầm quyền suốt hơn 3 thập niên. Điều mà các sử gia đều nhất trí là Mugabe nằm trong số những anh hùng giải phóng nổi bật nhất của châu Phi. Với những thông điệp như “Giai đoạn chúng ta đang bước vào, giai đoạn độc lập, sẽ trao cho tất cả chúng ta - người dân Zimbabwe bất kể màu da đen hay trắng - chủ quyền và quyền dân chủ tuyệt đối”, Mugabe được người dân và dư luận thế giới kỳ vọng sẽ xây dựng nên một đất nước của hòa giải và thịnh vượng.

Trong những năm đầu cầm quyền, ông Mugabe bổ nhiệm các bộ trưởng da trắng vào chính phủ, đẩy mạnh đầu tư cho y tế và giáo dục với tỷ lệ biết chữ ở Zimbabwe đạt 83,6%, một trong những tỷ lệ cao nhất ở châu Phi, theo Newsweek. Tuy nhiên sau đó, nhà lãnh đạo bắt đầu thi hành nhiều chính sách gây tranh cãi để củng cố vị thế, trong khi không có đường hướng phát triển kinh tế hiệu quả cho Zimbabwe. Quốc gia châu Phi dần rơi vào khủng hoảng, lương thực thiếu hụt, kinh tế suy giảm trầm trọng và trượt dài vào siêu lạm phát.

Trong giai đoạn tăm tối nhất 2008 - 2009, tỷ lệ lạm phát có lúc lên tới mức “không tưởng” 231 triệu % và chính quyền phải in tờ bạc 100 tỉ, thậm chí là 100.000 tỉ đô la Zimbabwe. Cả thế giới không thể tin vào mắt mình khi chứng kiến cảnh người dân dùng xe tải chở tiền ra chợ để xếp hàng mua trứng và bánh mì. Đến năm 2015, sau khi chính phủ ban bố chuyển hẳn sang dùng đồng USD thì tình hình mới phần nào cải thiện.

Trong khi đó, ông Mugabe ngày càng hứng chịu chỉ trích dữ dội khi ông bị cho là chỉ tập trung đối phó phe đối lập để giữ ghế. Căng thẳng lên đến đỉnh điểm khi ông bất ngờ cách chức phó tổng thống của đồng minh lâu năm Emmerson Mnangagwa và ông này sau đó đào tẩu sang Nam Phi. Giới chuyên gia nước ngoài và phe đối lập cho rằng ông Mugabe gạt bỏ đồng minh nhằm mở đường cho vợ mình là Grace Mugabe kế nhiệm. Diễn biến này được cho là giọt nước tràn ly và khiến quân đội quyết định lật đổ ông vào tháng 11.2017, theo Reuters. Dưới sức ép của quân đội và đảng ZANU-PF cầm quyền, ông Mugabe chấp nhận từ chức vào ngày 21.11.2017 và chuyển giao quyền lực cho ông Mnangagwa. Trước khi nổ ra cuộc binh biến, ông Mugabe là nhà lãnh đạo cao tuổi nhất còn tại vị của thế giới.