Thời AI, tiếng Anh thành ngôn ngữ thứ hai: Giáo viên cần chuẩn bị gì?

Thạc sĩ Phạm Công Nhật lấy ví dụ như để thực hiện mô hình ‘Lớp học đảo ngược’ thì giáo viên phải có nội lực, khả năng khơi gợi vấn đề, khuyến khích người học đặt câu hỏi và phản biện với người học. Giáo viên cần có khả năng học tập suốt đời, nhất là khi người học hiện cần có EQ và ngoại ngữ để tăng cơ hội trong thị trường lao động thời AI. Kiến thức chuyên môn trong nhà trường không chắc 5 năm sau có thể sử dụng ngoài xã hội, nên nhà trường, giáo viên thực sự nên là người giúp người học có cơ hội tư duy, cải thiện kỹ năng mềm và ngoại ngữ thay vì thuần kiến thức sách vở.

Thạc sĩ Phạm Công Nhật kể: Tại hội thảo Heidelberg Laureate Forum ở Đức, ông Vinton Gray Cerf, ‘Cha đẻ Internet’ từng nhấn mạnh đừng kỳ vọng kiến thức từ 12 năm phổ thông và 4 năm đại học có thể dùng suốt đời. Song song đó, có một điều mà tôi rất thích ở ông Vinton là đi đâu ông cũng có một quyển sổ nhỏ và cây bút để ghi chép. Tôi rất ấn tượng hình ảnh này. ''Tôi nghĩ rằng giáo viên có thể học hỏi gì từ hình ảnh này, giáo viên đứng trên bục giảng đâu có nghĩa là dừng học hỏi'', thạc sĩ Nhật nhấn mạnh.

ảnh: Lê Thanh Hải

Giải pháp để giáo viên nâng cao năng lực ngoại ngữ

Với Đề án bồi dưỡng hơn 200.000 giáo viên để nâng cao năng lực tiếng Anh gần đây của Bộ GD-ĐT, đâu là rào cản lớn nhất của các thầy cô giáo hiện nay? Và đâu là những giải pháp cho các vấn đề này? 

Thầy Trần Thiện Minh, giáo viên IELTS và SAT tại DOL English, cho hay rào cản lớn nhất của giáo viên trong việc học ngoại ngữ không phải là thiếu kiến thức, mà là thiếu một hệ phương pháp luận có tính hệ thống để truyền đạt kiến thức và kỹ năng một cách hiệu quả. Việc chỉ bồi dưỡng thêm từ vựng, ngữ pháp là chưa đủ. Giải pháp then chốt là trang bị cho họ một hệ thống tư duy để dạy. 

Linearthinking cung cấp cho giáo viên một "bộ khung" logic để thiết kế bài giảng, giúp họ dạy học sinh cách tư duy thay vì chỉ dạy "cái cần nhớ". Khi giáo viên được trang bị một phương pháp luận mạnh, họ có thể tự tin và chủ động hơn trong việc giảng dạy, từ đó tạo ra sự thay đổi đồng bộ và bền vững cho cả hệ thống. 

Nhiều giáo viên sẽ có lúc thấy bị “ngợp” khi quá tải giữa công việc và việc học tập chuyên môn, học tập ngoại ngữ trong khi ngôn ngữ là sinh ngữ nên cần luyện tập thường xuyên. Trước thực tế này, thầy Minh cho rằng: ''Trước tiên, nền tảng tư duy ngôn ngữ rất quan trọng giúp giáo viên học tiếng Anh hiệu quả. Bên cạnh đó, công nghệ, như AI hiện nay đang hỗ trợ những giải pháp giúp học ngoại ngữ hiệu quả hơn. Kế đó, phương pháp ‘tích tiểu thành đại’, học mỗi ngày một chút, khiến chúng ta không quá ngán hay áp lực với việc phải học thêm 1 điều gì đó mới khi một ngày bình thường đã quá bận rộn.

ảnh: Lê Thanh Hải

Vậy hiện nay có các chương trình, công cụ nào để hỗ trợ giáo viên trong việc tiếp cận công nghệ mới, kiến thức mới, ngoại ngữ mới, đặc biệt là tiếng Anh? Tiến sĩ Ngọc Thạnh cho biết: Hiện tại, với mục tiêu Vì một Việt Nam làm chủ công nghệ AI, OpenEdu đang đồng hành cùng T.Ư Đoàn để hỗ trợ phổ cập AI đến toàn quốc và cung cấp công cụ AI miễn phí. Chương trình diễn ra mới 2 tháng đã tiếp cận đến hơn 150.000 người và có hơn 80.000 người đã được cấp chứng chỉ. Các thầy cô cũng có thể đăng ký ngay tại phocap.ai để có thể nắm rõ các kỹ năng giao tiếp, biết cách sử dụng AI có trách nhiệm, tránh "ảo giác" và rắc rối đạo đức trong thời đại AI lên ngôi.

Bên cạnh đó sắp tới OpenEdu phối hợp với Bộ GD-ĐTtriển khai đào tạo AI cho các giáo viên và học sinh- -sinh viên trên khắp Việt Nam. Thầy cô có thể theo dõi các kênh truyền thông của OpenEdu để được cập nhật sớm nhất.

Một vấn đề cần lưu ý khi triển khai đề án đưa tiếng Anh thành ngôn ngữ thứ hai trong trường học là  làm thế nào để các thầy cô giáo ở các vùng xa vẫn có thể tiếp cận cách học tiếng Anh theo tư duy bản chất?

Thầy Trần Thiện Minh cho rằng công nghệ là phương tiện, nhưng phương pháp tư duy mới là động cơ. Không thể thu hẹp khoảng cách nếu chỉ cung cấp các video bài giảng rời rạc. DOL đã "công nghệ hóa" Linearthinking thông qua hệ sinh thái học tập online (SuperLMS và dolenglish.vn). Nó không chỉ cung cấp kiến thức, mà cung cấp một lộ trình học theo tư duy được cá nhân hóa. Hệ thống này giúp người học ở vùng sâu, vùng xa vẫn có thể học theo một con đường logic, được AI sửa lỗi và thực hành liên tục. 

''Chẳng hạn, khi chúng tôi dạy học sinh cách phân tích cấu trúc logic của một bài đọc IELTS, đó chính là tư duy phản biện. Khi chúng tôi dạy các em cách sắp xếp luận điểm để viết một bài luận thuyết phục, đó chính là tư duy phản biện. Phương pháp này không tách rời việc học ngôn ngữ và việc rèn tư duy. Nó dùng chính các nhiệm vụ ngôn ngữ (đọc, viết, nói) làm bài tập để rèn luyện não bộ. Học viên không chỉ học được tiếng Anh, mà còn mang theo kỹ năng tư duy sắc bén đó để áp dụng vào ngành nghề trong tương lai, giúp họ thực sự cạnh tranh được trong thời đại AI'', thầy Minh giải thích và nhấn mạnh. 

Giáo viên cần làm gì để giúp học sinh dùng AI đúng cách? 

Giáo viên ngày nay đứng trước một bài toán khó: 'Làm sao để học sinh dùng AI đúng cách - tức là dùng để học, chứ không phải dùng để trốn?. Hiện nay có những công cụ gì giúp giáo viên kiểm soát và định hướng được quá trình học của học sinh khi sử dụng AI? ...

Tiến sĩ Ngọc Thạnh giải đáp: Không có cách nào 'cấm' học sinh dùng AI được. AI giờ như điện thoại vậy - cấm cũng vô nghĩa. Song, việc dạy AI giải bài tập giúp học sinh là rất nguy hiểm bởi công nghệ phát triển không thể phá vỡ quá trình phát triển tư duy của học sinh. Nên điều chúng tôi làm là biến AI thành công cụ hỗ trợ học tập, thay vì công cụ giải luôn bài tập, cho học sinh kết quả. Ví dụ học sinh hỏi: "Giải phương trình này giúp em". AI thông thường như ChatGPT sẽ cho luôn đáp án. Học sinh copy, xong việc, không học được gì. Còn AI trên OpenEdu sẽ nói: "Ồ, em muốn giải phương trình à? Tốt lắm! Vậy em trả lời thầy mấy câu hỏi này trước nhé..."Rồi AI sẽ hỏi ngược: "Đây là phương trình bậc mấy? Em biết công thức giải chưa? Em thử tính bước đầu tiên xem sao?"... Tức là AI của chúng tôi bắt buộc học sinh phải tư duy, không cho phép các em chỉ đòi đáp án. Giống như cách một gia sư giỏi dạy học sinh.

Tiến sĩ Ngọc Thạnh chia sẻ thêm: Giáo viên không thể online 24/7, nhưng những câu hỏi của học sinh gửi tới các thầy cô giáo thì thường không có giờ giấc. Để giải quyết bài toán này, thầy cô có thể tự xây dựng một AI Agent - như một "trợ giảng ảo" - để hỗ trợ học sinh bất cứ lúc nào, mà không cần phải tốn thời gian trả lời từng câu hỏi riêng lẻ. 

Theo tiến sĩ Thạnh, AI Agent đơn giản là một trợ lý ảo được lập trình theo phong cách giảng dạy của chính thầy cô. Nó không phải là chatbot chung chung, mà là một AI đã được đào tạo bằng tài liệu giảng dạy, phương pháp sư phạm, phong cách giao tiếp của thầy cô. Kết quả là một trợ giảng ảo có thể hỗ trợ học sinh 24/7, trả lời đúng theo cách thầy cô sẽ trả lời nếu thầy cô có mặt ở đó. 

Học sinh được hỗ trợ ngay lập tức khi cần, không phải chờ đợi. Các em không ngại hỏi những câu 'đơn giản' - vì hỏi AI, không sợ bị đánh giá. Các em được học theo tốc độ riêng - muốn hỏi lại bao nhiêu lần cũng được mà vẫn giữ được phong cách học quen thuộc của thầy cô. 

Quy trình chỉ gồm 3 bước.

Bước 1: Cung cấp kiến thức cho AI. Thầy cô upload các tài liệu như giáo án; slide bài giảng; tài liệu tham khảo; bài tập mẫu đã giải.

Bước 2: Định hình phong cách giảng dạy. Không cần viết code hay thuật ngữ kỹ thuật - chỉ cần mô tả bằng ngôn ngữ tự nhiên.

Bước 3: Kiểm tra và tinh chỉnh. Thầy cô tự đặt vài câu hỏi thử để xem AI trả lời như thế nào. Nếu có điểm nào chưa ưng, có thể điều chỉnh ngay. Sau đó triển khai cho học sinh sử dụng.

Tổng thời gian cho việc thiết kế này khoảng 30-45 phút cho lần đầu tiên. Từ lần thứ hai trở đi nhanh hơn nhiều vì đã quen. Lợi ích mang lại là giáo viên sẽ được giảm đáng kể thời gian trả lời câu hỏi lặp lại, có thêm thời gian cho công việc sáng tạo: Thiết kế bài giảng, nghiên cứu phương pháp mới và cân bằng công việc - cuộc sống tốt hơn.

Nhà trường cũng được lợi khi nâng cao chất lượng hỗ trợ học sinh mà không tăng chi phí. Trường học được tạo lợi thế cạnh tranh - trường tiên phong ứng dụng công nghệ và cũng giúp trường thu thập dữ liệu để cải thiện chương trình đào tạo

ảnh: Lê Thanh Hải