Bao giờ mới hạn chế xe cá nhân?

Kẹt xe - khí thải - ô nhiễm môi trường đã thành vòng luẩn quẩn mà người dân TP.HCM và Hà Nội hằng ngày phải gánh chịu, trong khi biện pháp hạn chế xe cá nhân tại 2 thành phố này vẫn chưa thể triển khai sau nhiều năm tranh luận.

Theo nguyên Phó tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường (Bộ TN-MT) Hoàng Dương Tùng, một trong những nguyên nhân dẫn đến ô nhiễm không khí tại Hà Nội là do các phương tiện giao thông, trong đó có 5,7 triệu xe máy đang lưu thông hằng ngày trên địa bàn. Nhiều trong số đó đã quá niên hạn sử dụng, phát tán khí thải gây ảnh hưởng xấu đến chất lượng không khí.

Ông Tùng đề xuất rà soát, đăng kiểm lại toàn bộ xe máy trên địa bàn Hà Nội, nhằm kiểm soát nguồn phát tán khí thải, hạn chế ô nhiễm bụi. “Nhiều TP lớn trên thế giới đã áp dụng biện pháp này và đạt hiệu quả tốt, nếu qua kiểm tra phát hiện nguồn khí thải vượt ngưỡng cho phép thì chủ xe phải sửa chữa. Xe máy nào đạt tiêu chuẩn mới được lưu thông trong nội thành”, ông Tùng kiến nghị.

Kẹt xe đường Nguyễn Trãi (Hà Nội) Gia Hân

Còn theo báo cáo mới nhất của Sở TN-MT TP.HCM, trên địa bàn TP hiện có khoảng gần 10 triệu phương tiện giao thông với hơn 7,6 triệu xe máy, 700.000 ô tô và hơn 2 triệu phương tiện của người dân từ các khu vực khác mang vào TP. Trong đó, nhiều phương tiện cá nhân không thực hiện chế độ bảo hành bảo dưỡng định kỳ là nguyên nhân làm tăng lượng khí phát thải ngày càng lớn. Ngoài ra, khoảng 37 điểm thường xuyên xảy ra ùn tắc giao thông gây ô nhiễm môi trường không khí, đặc biệt vào các khung giờ cao điểm.

Nồng độ các chất ô nhiễm quan trắc được tại các vị trí Cát Lái, ngã tư Huỳnh Tấn Phát - Nguyễn Văn Linh, Gò Vấp, An Sương, Bình Phước luôn có giá trị cao và thường xuyên vượt quy chuẩn. Trong đó, vị trí Cát Lái (tại vòng xoay Mỹ Thủy) có nồng độ các chất ô nhiễm cao nhất với 99% số liệu bụi lơ lửng và 100% số liệu ồn quan trắc được từ tháng 1 - 9.2019 vượt quy chuẩn cho phép. Đại diện Sở TN-MT TP.HCM nhận định, các hoạt động giao thông là nguồn gây ô nhiễm lớn nhất tại TP.

Theo Cục Đăng kiểm, hiện có hơn 50 triệu mô tô, xe máy đang lưu hành trên cả nước, thải ra 80 - 90% lượng khí CO, HC và các độc tố có trong xăng, chiếm 50% trong tổng lượng Nox trong tổng lượng phát thải xe cơ giới. Đặc biệt, Hà Nội và TP.HCM có lượng xe máy chiếm khoảng 1/4 lượng xe cả nước, mức gây ô nhiễm từ xe máy ở mức khá cao.

Năm 2017, HĐND TP.Hà Nội đã thông qua Nghị quyết số 04/NQ-HĐND về hạn chế xe cá nhân. Theo đó, đến năm 2030 sẽ dừng hoạt động xe máy tại các quận nội thành. Với xe ô tô, sẽ hạn chế bằng biện pháp thu phí tại các khu vực vành đai.

Đến đầu năm 2019, ông Vũ Văn Viện, Giám đốc Sở GTVT TP.Hà Nội, từng đưa ra ý tưởng sẽ thí điểm hạn chế xe máy tại 1 trong 2 tuyến đường Lê Văn Lương hoặc Nguyễn Trãi - các trục giao thông chính phía tây thường xuyên ùn tắc. Ý tưởng này nhanh chóng bị “dập tắt” khi nhiều ý kiến phản ứng cho rằng đây chưa phải là thời điểm thích hợp, lý do giao thông công cộng của TP (gồm cả đường sắt đô thị, xe buýt, BRT) chưa thể đáp ứng đủ nhu cầu.

Ngay sau đó, lãnh đạo UBND TP.Hà Nội cho biết, “cấm xe máy là ý tưởng cá nhân của lãnh đạo Sở GTVT Hà Nội, không phải ý kiến chính thức của TP”. Với ô tô, đề án thu phí phương tiện vào nội đô (từ Vành đai 3 trở vào) đang được Sở GTVT chủ trì xây dựng, dự kiến sẽ trình HĐND TP vào kỳ họp cuối năm nay.

Tương tự vào năm 2017, TP.HCM cũng nổ ra cuộc tranh cãi gay gắt giữa giới chuyên gia, các nhà khoa học và cả phía người dân khi Viện Chiến lược - Phát triển GTVT - đơn vị được Sở GTVT TP đặt hàng xây dựng đề án hạn chế xe cá nhân, đề xuất phân vùng lưu thông, dự kiến tiến đến năm 2030 (hoặc sau đó) sẽ ngưng toàn bộ xe máy đi vào một số khu vực trung tâm. Sau một loạt các ý kiến góp ý, phản biện được ghi nhận, đề án này phải tạm ngưng.

Tháng 2.2019, đề án mới chính thức được Sở GTVT tái khởi động, trình Ủy ban T.Ư MTTQ VN TP.HCM, hầu hết các chuyên gia đều cho rằng, cần nhanh chóng có biện pháp cụ thể hạn chế xe cá nhân, tăng cường vận tải công cộng. Thế nhưng, lại một lần nữa, trước sức ép từ một bộ phận người dân, đề án chưa được trình lên, lãnh đạo TP đã phải trấn an dư luận bằng khẳng định “TP.HCM không có chủ trương cấm xe máy”. Mục tiêu, lộ trình tiến tới phân vùng, cấm xe gắn máy tại một số khu vực trung tâm vào giai đoạn 2025 - 2030 của đề án hạn chế xe cá nhân tại TP.HCM chắc chắn lại phải chỉnh sửa.

Đây không phải lần đầu tiên mà những biện pháp hạn chế xe cá nhân tại TP.HCM được khơi ra rồi lại dừng. Trước đó, việc thu phí xe ô tô vào trung tâm TP đã được Công ty cổ phần công nghệ Tiên Phong (ITD) nghiên cứu lập đề án từ năm 2010. Hai năm sau, đề án chính thức được trình UBND TP.HCM nhưng bị ngưng sau nhiều cuộc họp. Đến đầu năm 2017, UBND TP cho phép Sở GTVT tái khởi động dự án, nhưng tại hội nghị phản biện vào cuối năm, đề án tiếp tục bị “dập tơi tả” vì lo ngại không hiệu quả, người dân phải chịu thêm gánh nặng về chi phí.

Trước lo ngại về ô nhiễm leo thang, Bộ GTVT vừa phải chỉ đạo khẩn Cục Đăng kiểm chủ trì, phối hợp với Thanh tra Bộ GTVT, các sở GTVT Hà Nội và TP.HCM kiểm tra thí thải lưu động với ô tô còn hạn đăng kiểm, tập trung với xe buýt, ô tô khách, xe tải xả khói đen làm ô nhiễm không khí tại 2 TP này. Tuy nhiên, 1 trong 2 tác nhân còn lại là khí thải xe máy vẫn chưa được “đụng tới”.

Đề án kiểm soát khí thải xe máy đã được Thủ tướng thông qua từ năm 2010, với giải pháp xây dựng các mạng lưới kiểm định khí thải xe máy, mục tiêu cụ thể đến năm 2025 khoảng 80 - 90% xe máy đang lưu hành tại Hà Nội, TP.HCM phải đạt tiêu chuẩn khí thải.

Một cựu lãnh đạo Cục Đăng kiểm cho biết, lần gần nhất, dự thảo phương án kiểm định khí thải xe máy đã được Bộ GTVT trình lên Chính phủ cuối tháng 9.2016. Theo đó, sẽ kiểm định khí thải với xe máy có dung tích động cơ từ 175 cm3 trở lên, đã có thời gian sử dụng trên 5 năm, lưu thông tại các TP loại đặc biệt, loại 1 và loại 2 trên cả nước, áp dụng chính thức từ 1.7.2018 (dự kiến sẽ có khoảng 20.000 xe máy trong diện này phải kiểm tra khí thải).

Theo lộ trình, giai đoạn sau năm 2020 mới áp dụng với mô tô, xe máy dung tích nhỏ hơn 175 cm3. Nhưng dự thảo này tới nay vẫn chưa được triển khai, do luật Giao thông đường bộ hiện hành không có quy định kiểm định khí thải với nhóm phương tiện trên.

Trước sự gia tăng chóng mặt của xe máy, các TP lớn như TP.HCM, Hà Nội đều sốt ruột, liên tục gửi văn bản thúc giục Bộ GTVT sớm trình Chính phủ ban hành quy định về kiểm tra khí thải đối với xe mô tô đang lưu hành và trong trường hợp chưa thể ban hành quy định áp dụng trên cả nước, địa phương mong được Bộ hướng dẫn thủ tục để có thể thực hiện thí điểm.

Mới đây nhất, TP.HCM đã gửi văn bản đề nghị phối hợp với Hiệp hội Các nhà sản xuất xe máy VN và Công ty Honda VN, Sở GTVT TP.HCM tổ chức thí điểm kiểm soát khí thải đối với mô tô, xe máy trên địa bàn TP nhằm từng bước tiến tới quản lý, giảm thiểu ô nhiễm không khí do khí thải phương tiện cơ giới gây ra.

Cũng như việc bắt đội mũ bảo hiểm, thời gian đầu người dân phản ứng nhưng khi họ thấy được đấy là vì chính lợi ích của họ thì ai cũng sẽ tự giác đội mũ và dần trở thành thói quen. Cần thiết phải triển khai quyết liệt những biện pháp hạn chế xe cá nhân, song song phát triển giao thông công cộng để bảo vệ chính cuộc sống của người dân. Luật sư Nguyễn Văn Hậu