![Xứ Đàng Trong qua tranh vẽ của người xưa /// ẢNH: T.L]()
7
Trong các tư liệu của phương Tây về Đàng Trong thường có những từ “king, roi” hoặc địa danh Quinam, Gan Nan… khiến nhiều người rất tò mò.
![Hình ảnh xứ Đàng Trong dưới thời Chúa Nguyễn /// ẢNH: T.L]()
3
Trải dọc bờ biển hơn 100 dặm, từ ranh giới với Chiêm Thành ở vĩ độ 11 cho tới vĩ độ 17 ranh giới với Đàng Ngoài, một bên giáp biển và bên kia giáp núi, người xứ Đàng Trong có đời sống khá kỳ lạ.
![Ngũ Hành Sơn từng là trung tâm văn hóa Phật giáo xứ Đàng Trong]()
0
Chiều 14.2, Trung tâm văn hóa Phật giáo Liễu Quán (Thừa Thiên-Huế) phối hợp với chùa Quán Thế Âm (Đà Nẵng), Văn phòng đại diện Trung tâm UNESCO nghiên cứu văn chương VN đã tổ chức tọa đàm khoa học chủ đề Di sản Phật giáo Ngũ Hành Sơn.
![Hội An trong bức họa Giao Chỉ quốc mậu dịch độ hải đồ của thương gia Nhật Chaya Shinroku vẽ đầu thế kỷ 17 /// Ảnh: T.L]()
0
Hội An chiếm vị trí giao thương quan trọng vì Quảng Nam là trấn giàu trong xứ, phần nhiều sản vật quý đều do đất ấy sản xuất, lại ở gần Quy Nhơn, nên dễ tập hợp những sản vật mà thuyền buôn ngoại quốc cần dùng.
![Tranh vẽ Hội An thế kỷ 17 /// Ảnh: T.L]()
0
Xứ Nam Hà của chúa Nguyễn ban đầu là một phần đất của Đại Việt, về sau các chúa mới mở rộng thêm ra và tăng cường mối quan hệ ngoại giao với lân bang.
![Cảnh xét xử thời xưa /// Ảnh: T.L]()
0
Các chúa Nguyễn chưa soạn luật riêng cho Nam Hà. Ở Nam triều, quan
chế, phép thi cử không đầy đủ như ở Bắc triều và Nam Hà dùng luật của
Bắc Hà.
![Binh lính nhà Nguyễn /// Ảnh: T.L]()
0
Chúa Hy Tông với ý định lập giang sơn riêng, sau khi bãi bỏ các cơ quan hành chính của triều Lê, đặt Tam ty để thay thế, năm Nhâm Thân (1632), bắt đầu thi hành phép duyệt tuyển.
![Một số loại tiền đồng lưu hành ở Đàng Trong: Thái Bình thông bảo, Trị Nguyên thông bảo, Tường Nguyên thông bảo /// Ảnh: T.L]()
0
Thời các chúa Nguyễn, ở Thuận, Quảng, Gia Định thông dụng tiền Khương Hy và các thứ tiền Khai Nguyên nhà Đường; Thuần Hóa, Tường Phù nhà Tống; đồng thời có lệ mỗi chúa lên ngôi thì đúc tiền đồng nhỏ, in hai chữ Thái Bình.
![Truyện Sãi vãi (tức Tăng ni truyện) của Nguyễn Cư Trinh xuất bản tại Sài Gòn trước năm 1975 /// Ảnh: T.L]()
1
Lê Quý Đôn trong Phủ biên tạp lục viết: 'Họ Nguyễn trước kia chuyên giữ một phương, chỉ mở thi hương, chuyên dùng lai tư, không chuộng văn học, ít thu lượm được người tuấn dị... Thế mà văn mạch ở đất này dằng dặc không dứt, thật đáng khen!'.
![Phiên chợ ở Hội An đầu thế kỷ 20 /// Ảnh: LIFE]()
0
Hai xứ Thuận, Quảng giàu có cả về lâm sản, nông sản và hải sản,
nhất là xứ Quảng Nam có nơi đất có vàng, sắt. Về thương mại, người
Thuận, Quảng chỉ mua, bán thổ sản và sản phẩm tiểu công nghệ ở các chợ,
chợ phiên.
![Antonio van Diemen, Toàn quyền Công ty Đông Ấn Hà Lan trong thời kỳ Trịnh - Nguyễn phân tranh /// Ảnh: T.L]()
0
Từ đầu thế kỷ 17, nước Hà Lan, nước Anh lập những công ty thương mại được chính phủ cho độc quyền hoạt động ở các miền trên bờ biển Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương, gọi là Công ty Đông Ấn Độ.
![Các tân khoa nhận áo mũ vua ban thời Nguyễn
/// Ảnh: T.L]()
0
Các chúa Nguyễn không lập trường đại học công mà để dân gian tùy ý lập trường tư dạy học, chính quyền chỉ tổ chức các kỳ thi.
![Người Đàng Trong qua tranh vẽ xưa /// Ảnh: T.L]()
0
Xem Ô châu cận lục viết năm Ất Mão (1555), đời Mạc Phước Nguyên, tức trước khi ông Nguyễn Hoàng vào trấn thủ Thuận Hóa không lâu, ở hai phủ Tân Bình, Triệu Phong có làng cách mặc còn theo kiểu Chăm.
![Quan lại thời nhà Nguyễn /// Ảnh: tư liệu]()
0
Chúa Thái Tổ vẫn giữ các cơ quan hành chính do triều Lê lập ra. Tuy nhiên, khi chúa Hy Tông lên ngôi, liền bỏ các cơ quan ấy.
![Một tấm bia (ảnh phải) tìm được ở đoạn lũy Trấn Ninh (ảnh trái) /// Ảnh: Trương Quang Nam]()
0
Chính nhờ hệ thống các lũy phòng thủ được xây dựng do sáng kiến của Lộc Khê hầu Đào Duy Từ mà quân đội chúa Nguyễn - với lực lượng yếu hơn - đã đẩy lùi các cuộc tấn công của quân Trịnh.
![Hình ảnh một số loại chiến thuyền của nhà Nguyễn được khắc trên Cửu Đỉnh /// Ảnh: T.L]()
1
Nhiều sự kiện lịch sử vốn rất phức tạp và chồng chéo trong công cuộc khai phá và “mở cõi” đất Nam bộ đã được Phan Khoang, dựa trên hệ thống sử liệu đồ sộ, thể hiện một cách mạch lạc trong tác phẩm Việt sử: Xứ Đàng Trong 1558 - 1777 (Cuộc nam tiến của dân tộc VN).
![Tái bản Việt sử: Xứ Đàng Trong của Phan Khoang]()
3
Nói đến tên tuổi của các nhà sử học miền Nam nổi tiếng trước 1975 phải kể đến học giả Phan Khoang (1906 - 1971).
![Bến sông Hội An thế kỷ 18 (tranh trong sách của tác giả John Barrow xuất bản tại Anh năm 1806)]()
1
Về hải cảng thì thật là lạ lùng, chỉ trong khoảng hơn một trăm dặm một chút mà người ta đếm được hơn sáu mươi cảng, tất cả đều rất thuận tiện để cập bến và lên đất liền.
![Khoa thi Hương thời triều Nguyễn thế kỷ 19 /// Ảnh: Tư liệu]()
0
Xứ Đàng Trong có nhiều trường đại học, trong đó các giảng viên và các cấp bậc trong xã hội được cất nhắc lên theo lối khoa cử.